استرس در دانش آموزان و راه های کاهش آن
شاید تا به حال دیده یا شنیده باشید که دانش آموزان و یا والدین آن ها از استرس امتحان شکایت کرده می کنند و دانش آموزان با وجود اینکه تلاش و مطالعه بسیاری نیز دارند، نتیجه دلخواه و مطلوبی به دست نمی آورند .
روانشناسان بر این باور هستند که با کاهش استرس و اضطراب در دانش آموزان نه تنها شاهد نتیجه مطلوبی خواهیم بود بلکه آن ها با امیدواری بیشتری تلاش خواهند کرد. داشتن استرس و اضطراب در دانش آموزان سبب خواهد شد با وجود تلاش بسیاری که دارند، نتیجه مطلوبی به دست نخواهند آورد .
انواع اضطراب تحصيلي:
§ اضطراب تسهيل كننده يا تسريع كننده: ميزان متوسط اضطراب و فشار موجب تسهيل كاركرد فرد مي شود.
§ اضطراب ناتوان كننده: اگر اضطراب از حد معيني فراتر رود باعث پريشاني، عدم تمركز، احساس درماندگي، اختلال ذهني، شناختي و رفتاري / جسمي مي گردد.
عملكرد ضعيف افراد مضطرب تنها به نقايص شناختي مربوط نمي شود. در اين افراد اضطراب مي تواند مربوط به شايستگي و صلاحيت انجام امتحان، نقص در روش هاي مطالعه و كمبود مهارت هاي امتحان باشد.
در اضطراب امتحان متغيرهاي زيادي مؤثر مي باشد كه در اين ميان اضطراب عمومي و كلي مهم تر مي باشد.
زمان شكل گيري اضطراب امتحان:
اضطراب امتحان در سنين 12ـ10 سالگي شكل مي گيرد.
در 25% از دانش آموزان اضطراب امتحان آسيب زا بوده و با افزايش سن ميزان آن افزايش مي يابد.
نقش جنسيت در اضطراب امتحان:
به دليل مسايل فرهنگي و نقش هاي جنسيتي دختران مضطرب تر از پسران هستند، زيرا اضطراب توسط دختران و زنان پذيرفته شده است.
گسترش و ثبات اضطراب امتحان:
اضطراب حالتي است كه در تعامل والدين با كودك گسترش يافته و ثبات مي يابد. والدين كودكان داراي اضطراب امتحان، علاوه بر اين كه نياز به محبت و امنيت آنها را ناديده مي گيرند، دركمك كردن به آنها نيز كارا نيستند. اين اوليا فرزندان خود را بدون توجه به علايق و استعدادهاي آنها براي كسب موفقيت مورد نظر خود تحت فشار قرار مي دهند. در برخي موارد والدين آرزوهاي تحقق نيافته خود را به فرزندانشان القا مي كنند.
عوامل مؤثردر ميزان اضطراب امتحان:
§ تنبيه كودك به واسطه نمره ي كم
§ انتظارات معلم
§ مهارت هاي تحصيلي و روش هاي مطالعه
§ دشواري امتحان
§ شرايط برگزاري امتحان
§ هوش
§ طبقه اقتصادي، اجتماعي
§ انگيزه پيشرفت
§ نوع شخصيت
§ و …
عوامل بوجود آورنده اضطراب امتحان:
1. فردي: انتظار بيش از حد از خود/ضعف اعتماد به نفس/عدم باور مثبت نسبت به موفقيت / رقابت بيش از حد/عدم آمادگي و برنامه ريزي لازم / عدم تمركز بر امتحان و درس خواندن /شخصيت مضطرب و كمال گرا/كم بودن انگيزه / هوش متوسط/ و…
2. خانوادگي: سخت گيري بيش از اندازه /عدم حمايت و تشويق /والدين مضطرب/اختلافات خانوادگي /رقابت غير منطقي/تهديدهاي بي مورد/توجه بيش از حد به مسايل تحصيلي فرزند/ الگوهاي خشك فرزندپروري/سرزنش و تنبيه / وضعيت اقتصادي پايين / عدم تشويق / و…
3. عوامل مدرسه اي: انتظارات غير واقعي آموزگاران /محيط نامناسب امتحان / مقررات خشك/ نوع پرسش هاي امتحان / ايجاد رقابت هاي ناسالم / عدم توجيه دانش آموزان براي امتحان /عوامل مزاحم مثل سر و صداو نور/ تهويه نامناسب
نشانه ها و علايم اضطراب امتحان :
§ ناراحتي هاي گوارشي، آشفتگي معده، سرگيجه، بي اشتهايي، حالت تهوع
§ تپش قلب، بي خوابي، تنگي و كوتاهي نفس
§ لرزش در صدا، ضعف، عرق كردن
§ لكنت زبان، خشكي دهان
§ عدم تمركز، ضعف خود پنداره، آشفتگي ذهن، ارزيابي غلط از توانايي هاي خود، افت تحصيلي، بيزاري از مدرسه، خطاهاي ادراكي، حواس پرتي، هيجانات افراطي، كاهش سيستم ايمني بدن
علايم اضطراب پس از امتحان:
§ بي تفاوتي ساختگي و ظاهري
§ احساس گناه ( چرا بيشتر مطالعه نكردم)
§ خشم (آموزگار نمي خواست من نمره قبولي بياورم)
§ سرزنش (اگر كتاب درسي آنقدر خسته كننده نبود!)
§ افسردگي (دليلي نمي بينم كه بعد از امتحان در مدرسه بمانم)
درمان هاي روان شناختي، دارو درماني يا هردو؟
مطالعات نشان داده است كه انواع خاص مداخله هاي روان شناختي نه تنها از دارو نماهاي معتبرمؤثرتر هستند بلكه بهتر از رويكردهاي دارويي موجود بوده و دست كم در موقعيت قابل قبولي قرار دارند. مداخله روان شناختي اثر دراز مدت و حتي بيماران تا دو سال بعد نيز وضعيت بهبود خود را حفظ مي كنند، درحالي كه داروها عوارض جانبي مانند گيجي، خشكي دهان را ايجاد نموده و قطع آن نيز به دليل وابستگي جسمي و رواني فرد را دچار مشكل مي نمايد.
شيوه هاي درماني شناختي ـ درماني:
1. تن آرامي
2. حساسيت زدايي منظم
3. ايمن سازي در مقابل استرس
4. آموزش مهارت هاي مطالعه
5. مقابله با باورهاي غير عقلاني و غير منطقي
6. ايمن سازي در مقابل استرس
7. روش پس خوراند زيستي (افراد به گونه اي به دستگاه هاي هدايت كننده متصل مي شوند تا بتوانند پيوسته اطلاعات دقيقي درباره فعاليت هاي فيزيولوژيكي خود مانند ضربان قلب يا تنش عضلاني را در اختيار داشته باشند. براساس دستور العمل هاي درمانگر و توجه به علامت هاي دستگاه هدايت كننده بيماران به تدريج مي آموزند كه فعاليت هاي ارادي و حتي فعاليت هاي فيزيولوژيكي غير ارادي خود را مهار كنند).
8. آموزش توجه (عدم توجه به محرك هاي نامربوط به تكليف و توجه به محرك هاي مربوط به تكليف)
نقش اولياي مدرسه در كاهش اضطراب امتحان:
– عدم ايجاد ترس و واهمه از امتحان در دانش آموزان (جلسه امتحان نه انتقام)
– اطمينان خاطر به دانش آموزان در راستاي طراحي سؤالات از متن كتاب
– گنجاندن سؤالات دشوار در شماره هاي آخر
– اجتناب از ايجاد رقابت ناسالم در ميان دانش آموزان
– هدف امتحان ارزيابي از دانسته هاي دانش آموزان مي باشد نه آنچه را كه نمي دانند
– توجه به اصول سنجش و اندازه گيري خصوصاً سطح دشواري سؤالات
– اجراي امتحانات مستمر و خودآزمايي به منظور آشنا كردن دانش آموزان با سؤالات و نحوه امتحان
– كاهش اعتبار نمره و ارزش گذاري به فعاليت هاي علمي و تحقيقات
– آموزش هاي جبراني
– اجراي مسابقات علمي متعدد
– و …
نقش مدير در كاهش اضطراب امتحان:
§ اعلام برنامه امتحان به دانش آموزان يك هفته قبل از امتحان
§ تنظيم زمان آزمون ها با توجه به سختي و آساني دروس
§ اجتناب از برگزاري امتحانات با وقت بسيار كم
§ هدايت دانش آموزان به محل برگزاري امتحان چند دقيقه قبل از شروع آزمون
§ پيش بيني محل برگزاري و امكانات مناسب مانند تهويه، نور كافي، دماي مناسب ، صندلي، حذف عوامل مزاحم صوتي و … جهت اجراي آزمون
§ عدم جابجايي دانش آموزان هنگام شروع امتحان
§ حضور معلم در جلسه و بيان جملات آرامش بخش به دانش آموزان
§ عدم گفتگو با دانش آموز در زمان امتحان
§ عدم توقف مراقبين بالاي سر دانش آموزان
§ عدم گوشزد نمودن مراقبين به جواب اشتباه سؤال
§ اجتناب از برخورد شديد با دانش آموزان خاطي
§ پيش بيني سيستم تهيه سؤالات امتحاني با كيفيت بالا و خوانا و مناسب
§ عدم گفتگو با دانش آموزان حين امتحان
نقش خانواده در كاهش اضطراب امتحان:
§ جو عاطفي دور از تنش و مشاجره
§ محدود نمودن ميهماني و رفت و آمدهاي مكرر
§ توجه به خواب، استراحت و تفريح دانش آموزان
§ كاهش يا حذف وظايف محوله خانگي به دانش آموزان
§ حمايت عاطفي و اطمينان بخشي در دوران امتحانات به دانش آموزان
§ كاهش زمان تماشاي تلويزيون تا حد امكان
§ خودداري از ايجاد ترس و دلهره در دانش آموزان
§ خودداري از فشار و توقع بيش از براي مطالعه از دانش آموزان
§ خودداري از سرزنش دانش آموزان به واسطه امتحان ناموفق
§ خودداري از حبس نمودن دانش آموزان جهت مطالعه
§ پيش بيني تغذيه مناسب و قوي ويژه دانش آموزان در ايام امتحانات و عدم مصرف مواد كافئين دار مانند: نوشابه، قهوه و غذاهاي ادويه دار در برنامه غذايي
§ عدم بروز انتظار بالا و كمال گرايي از فرزندان از سوي خانواده نسبت به نمرات بالا
§ عدم مقايسه فرزندان با يكديگر و با ديگران
§ عدم تأكيد مكرر به درس خواندن
§ ايجاد انگيزه، تقويت روحيه با ارايه پاداش و تقويت هاي مطلوب
§ مرور برگه هاي امتحاني فرزندان به منظور شناسايي و رفع نقاط ضعف درسي آنان
نقش دانش آموزان در كاهش اضطراب امتحان:
§ تقسيم مباحث كتاب و مطالعه به مرور دروس
§ تنظيم وقت با برنامه امتحاني
§ بستن كتاب و تكرار مطلب آموخته شده به منظور كاهش اضطراب
§ شب امتحان زمان مرور درس است.
§ اضطراب نوعي احساس فريب انگيز است كه به شما القا مي كند از پس هركاري كه قرار است انجام دهيد بر نمي آييد. پس در شرايط اضطراب دست از تلاش و كوشش برنداريد و به مطالعه درس امتحاني مشغول شويد.
§ بيان اضطراب و قلمداد نمودن اضطراب امتحان به عنوان يك اختلال جزيي
§ استراحت و غذاي كافي جهت شب امتحان
§ حفظ سلامتي و آرامش رواني در دوران امتحان
§ نشستن روي صندلي امتحان و كشيدن چند نفس عميق
§ رها نمودن عضلات بدن و تنفس عميق
§ پوشيدن لباس مناسب و خوردن تغذيه كافي قبل از امتحان
§ خودداري از القاي منفي مانند: من حتماً قبول نخواهم شد.
§ ابتدا سؤالات آسان را پاسخ دهيد
§ به اتفاقات و رخدادهاي خاص در جلسه توجه نكنيد.
§ از نشستن در كنار دانش آموزان مزاحم خودداري كنيد.
توصيه هاي ويژه آغاز امتحانات دانش آموزان (روش هاي صحيح مطالعه):
بارها شنيده ايم كه دانش آموزان مي گويند: «ديگر حال و حوصله خواندن اين كتاب را ندارم » و يا «10 بار خوانده ام و تكرار كرده ام ولي باز ياد نگرفتم» در اين مورد مشكل چيست؟ مطمئناً اگر چنين باشد، مطالعه كاري سخت و طاقت فرسا است. اما چنين نيست. واقعيت اين است كه اين گروه از فراگيران، روش صحيح مطالعه را نمي دانند و متأسفانه درمدرسه نيز چیزي راجع به چگونه درس خواندن نمي آموزند. يادگيري و مطالعه، رابطه تنگاتنگ و مستقيم با يكديگر دارند، تاجايي مي توان اين دو را لازم و ملزوم يكديگر دانست، براي اينه ميزان يادگيري افزايش يابد بايد قبل از هر چيز مطالعه اي فعال و پويا داشت. براي داشتن مطالعه اي فعال و پويا نوشتن نكات مهم در حين خواندن ضروري است تا براي مرور مطالب، دوباره فعال و پويا نوشتن نكات مهم حين خواندن ضروري است تا براي مرور مطالب،
مزاياي شيوه صحيح مطالعه:
1. كاهش زمان مطالعه
2. افزايش ميزان يادگيري.
3. طولاني تر نمودن مدت نگهداري مطالب درحافظه
4. بخاطر سپاري آسان اطلاعات
